|
Cỏ
xước
Cỏ
xước, Nam ngưu tất - Achyranthes aspera L., thuộc họ Rau dền
- Amaranthaceae.
Mô
tả: Cây thảo sống hằng năm
hay hai năm cao khoảng 1m. Rễ nhỏ, cong queo, bé dần từ cổ rễ đến
chóp rễ, dài 10-15cm, đường kính 2-5mm. Lá mọc đối, mép lượn
sóng. Hoa nhiều, mọc thành bông dài 20-30cm ở ngọn cây. Quả nang,
có lá bắc tồn tại thành gai nhọn. Hạt hình trứng dài.
Ra
hoa vào mùa hè.
Bộ
phận dùng: Toàn cây, chủ yếu là rễ - Radix Achyranthi Asperae.
Nơi
sống và thu hái: Loài liên
nhiệt đới, mọc hoang khắp nơi trên các bãi cỏ, ven đường đi,
bờ bụi. Cũng được trồng bằng hạt. Thu hái cây quanh năm chủ
yếu vào mùa hè thu, rửa sạch, thái nhỏ, dùng tươi hay phơi khô
dùng dần.
Thành
phần hoá học: Cỏ xước
chứa 81,9% nước 3,7% protid, 9,2% glucid, 2,9% xơ; 2,3% tro; 2,6% caroten,
2,0% vitamin C. Trong rễ có acid oleanolic (sapogenin). Hạt chứa
hentriacontane và saponin 2%, acid oleanolic, saponin oligosaccharide, acid
oleanolic 1,1%.
Tính
vị, tác dụng: Cỏ xước có vị đắng, chua, tính mát, có tác dụng thanh
nhiệt, tiêu viêm, lợi tiểu. Người ta đã biết là chất saponin
trong rễ có tác dụng phá huyết và làm vón albumin. Cỏ xước còn
có tác dụng chống viêm tốt ở cả giai đoạn mạn tính và cấp
tính. Ở Ấn Ðộ người ta cho rằng cây có tính lọc máu, lợi
tiểu, nước sắc rễ làm săn da, hạt gây nôn.
Công
dụng, chỉ định và phối hợp: Ngọn
và lá non vò kỹ, thái nhỏ, chần qua nước sôi, có thể xào hay
nấu canh. Còn rễ cây và các bộ phận khác được dùng trị: 1.
Cảm mạo phát sốt, sổ mũi; 2. Sốt rét, lỵ; 3. Viêm màng tai,
quai bị; 4. Thấp khớp tạng khớp; 5. Viêm thận phù thũng; 6.
Tiểu tiện không lợi, đái dắt, đái buốt; 7. Ðau bụng kinh, vô
kinh, kinh nguyệt không đều; 8. Ðòn ngã tổn thương. Liều dùng:
15-30g dạng thuốc sắc. Dùng ngoài, lấy cây tươi giã đắp.
Ở
Ấn Ðộ người ta dùng toàn cây trị bệnh phù, bệnh trĩ, nhọt,
phát ban da, đau bụng và rắn cắn. Rễ được dùng sắc để thu
liễm. Hạt được dùng trong chứng sợ nước.
Ðơn
thuốc:
1.
Chữa sổ mũi, sốt; dùng Cỏ xước, lá Diễn, Ðơn buốt, mỗi
vị 30g, sắc uống.
2.
Chữa quai bị, giã rễ Cỏ xước chế nước súc miệng và uống
trong, bên ngoài giã lượng vừa đủ đắp.
Dân
gian cũng dùng cành lá Cỏ xước cho vào chuồng lợn nái cho lợn
sinh đẻ dễ.
|
|