|
Ngũ
vị
Ngũ
vị - Schisandra chinensis (Turcz.)
Baill., thuộc họ Ngũ vị - Schisandraceae.
Mô tả:
Cây leo thân gỗ, với màu nâu sẫm, với kẽ sần sùi, cành nhỏ hơi
có cạnh. Lá mọc so le trên cành dài và mọc chụm vòng trên cành
ngắn, phiến lá hình trứng ngược, dài 5-10cm, rộng 2-5cm, mép khía
răng nhỏ và thưa. Hoa đơn tính màu trắng sẫm hay phớt hồng, có
mùi thơm mát dịu, bao hoa xếp 2-3 lớp; hoa đực có 4-5 nhị; hoa cái
có 12-120 lá noãn rời, mỗi lá noãn chứa 2-3 noãn. Lúc kết quả,
trục hoa kéo dài, quả thật tròn mọc phân tán thành chùm, màu đỏ
thẫm; mỗi quả chứa 2 hạt nhẵn.
Hoa
tháng 5-6, quả tháng 7-9.
Bộ phận dùng:
Quả - Fructus Schisandrae Chinensis,
thường gọi là Ngũ vị tử.
Nơi sống và thu hái:
Cây gặp trong rừng các vùng núi cao như ở Lào Cai (Sapa), Lai Châu
(Phong Thổ).
Thu
hái các dầu quả chín về mùa thu, phơi khô.
Thành phần hoá học:
Quả chứa schizandrin, oxyschizandrin neoschizandrin, schizandrol,
schisantherin hay gomisin A,B,C,D,E,F,G,H,J,K1,K2,K3,L1,L2,M1,M2, N2,O,R.
Tính vị, tác dụng:
Ngũ vị tử có 5 vị: ngọt, mặn, đắng, cay và chua, nhưng thường
là chua, ngọt, tính ấm, nhân hạt có vị cay và đắng; có tác
dụng ích khí sinh tân dịch, thu liễm giữ tinh, bổ thận an tâm,
ngừng tả lỵ mạn tính.
Công dụng:
Quả ăn được. Thường dùng chữa hen suyễn, ho lâu, nhiều mồ hôi,
ra mồ hôi trộm, di tinh, ỉa chảy kéo dài, bồn chồn mất ngủ.
Liều dùng: 2-8g, dùng riêng hay phối hợp với các vị thuốc khác.
Đơn thuốc:
1.
Chữa thận hư, đái trắng đục, đau eo lưng, cứng xương sống: Dùng
Ngũ vị tử 1 lạng, sấy khô, tán nhỏ làm viên bằng hạt Đậu
xanh, uống mỗi lần 30 viên, với giấm (Nam dược thần hiệu).
2.
Chữa liệt dương: Dùng Ngũ vị tử 100g, sấy khô, tán nhỏ, uống
mỗi lần 4g, ngày uống 3 lần (Nam dược thần hiệu).
3.
Chữa ho suyễn: Ngũ vị tử và phèn phi bằng nhau, tán bột, dùng
mỗi lần 3 đồng cân (12g), cho vào giữa phổi lợn luộc mà ăn hàng
ngày thì tiêu đờm bớt ho hen (nam dược thần hiệu).
4.
Chữa người già phổi yếu suyễn thở (khí suyễn): Ngũ vị tử
5g, Sa sâm bắc 12g, Mạch môn và Ngưu tất đều 16g, sắc uống.
Ghi chú:
Loài Ngũ vị hoa to - Schisandra grandiflora (Wall.) Hook. f. et Thoms., ở các tỉnh vùng
cao phía Bắc nước ta cũng có quả ăn được và hạt dùng làm
thuốc như Ngũ vị.
|
|