|
Đơn
châu chấu
Đơn châu
chấu, Cuồng hay Đinh lăng gai - Aralia armata (Wall), Seem, thuộc
họ Nhân sân - Araliaceae.
Mô
tả:
Cây nhỏ, cao 1-2m, có thân mảnh, mang nhiều gai cong quắp. Cành
mọc loà xoà. Lá lớn, kép lông chim 2-3 lần, có 9-11 lá chét có
phiến hình trứng dài 4-8 cm, rộng 2-3cm, nhẵn cả hai mặt, nhưng
trên gân có những gai nhỏ như sợi tơ; cuống lá có bẹ. Cụm hoa
chuỳ gồm nhiều tán dài; cuống hoa có gai. Hoa nhỏ, màu lục, vàng
nhạt. Quả hạch hình tròn, màu đen.
Mùa hoa quả
tháng 7-9.
Bộ
phận dùng:
Rễ, vỏ rễ và lá - Radix, Cortex Radicis et Folium Araliae Armatae.
Nơi
sống và thu hái: Cây của vùng Himalaya, lan tràn qua Ấn Độ
sang Lào, Việt Nam, Malaixia, thường mọc trên các nương rẫy cũ
ven rừng vùng núi miền Bắc, vùng núi Tây nguyên, cho tới vùng núi
các tỉnh Nam Bộ.
Rễ thu hái
quanh năm, rửa sạch phơi khô. Lá non thường dùng tươi.
Thành
phần hoá học: Trong lá có tỷ lệ theo g% nước 84,5;
protid 3,1; glucid 8,3; xơ 2,5; tro 1,5; và theo mg%: caroten 1,65, vitamin C
12,5; Rễ chứa saponin triterpen.
Tính
vị, tác dụng: Vỏ rễ có tác dụng thanh nhiệt, giải độc,
tiêu thũng, tán ứ, khư phong trừ thấp. Rễ có tác dụng kháng
sinh mạnh, có thể giải độc. Thân, nhất là lôi thân có tác
dụng bổ. Lá có tác dụng tiêu độc.
Công
dụng, chỉ định và phối hợp: Vỏ rễ, rễ thường dùng
chữa các chứng viêm như viêm gan cấp, viêm họng, viêm amygdal, viêm
bạch hầu, viêm khớp, viêm thận phù thũng, viêm sưng vú. Lại dùng
chữa phong thấp tê bại, dao chém thương tích, sốt rét cơn và
rắn cắn. Lõi thân dùng làm thuốc bổ. Lá non dùng làm rau ăn (do
có nhiều gai nên gọi lá Rau gai). Lá dùng đắp mụn nhọt. Nhựa
của nõn non dùng chấm làm tan chắp leo ở mắt. Quả sao khô, tán
bột thổi vào mũi chống ngạt mũi.
Công
dụng, chỉ định và phối hợp: Đồng bào vùng núi thường
lấy lá non, chồi non về luộc hay xào ăn như các loại rau khác. Có
thể tước bỏ gai trước khi xào, nhưng ở những nõn non thì sau
khi xào gai cũng trở nên mềm. Để làm thuốc, thường dùng 10-30g
rễ khô sắc nước uống; dùng riêng hoặc phối hợp với các vị
thuốc khác.
Đơn
thuốc:
1. Viêm
khớp: Rễ Đơn châu chấu 10-30g sắc uống, thường phối hợp
với Xà cừ và Mặt quỷ.
2. Bạch
hầu, bí đái: Dùng 8-12g rễ cây sắc nước uống.
3. Rắn cắn:
Vỏ rễ giã lấy nước uống, bã đắp.
4. Sưng vú:
Rễ giã với muối, trộn nước vo gạo đắp. Phối hợp với vỏ
cây Sảng, lá Mua đỏ, Bồ công anh và Kim ngân.
5. Ho lâu ngày:
Rễ Đơn châu chấu, cùng với vỏ cây Khế chua, liều lượng
bằng nhau, đều 20g, sắc nước uống.
|
|