|
Ý
dĩ
Ý
dĩ, Bo bo, Cườm gạo - Coix lachryma - jobi L., thuộc họ Lúa - Poaceae.
Mô
tả: Cây thảo sống hằng năm
hay lâu năm. Thân mọc thẳng đứng, cao 1,5-2m, phân nhánh ở những
ngọn có hoa. Ở gốc thân có nhiều rễ phụ. Lá mọc so le, mặt lá
ráp, gân lá song song, không có cuống. Hoa đơn tính cùng gốc: bông
hoa đực ngắn, màu lục nhạt, trông tựa một nhánh của bông lúa;
hoa cái thì nằm trong một lá bắc dày và cứng, từ màu xanh
chuyển sang màu nâu tím đến đen. Quả hình trứng hơi nhọn đầu
(thường gọi nhầm là nhân) được bao bởi một lá bắc cứng (thường
gọi nhầm là vỏ).
Hoa
tháng 7-8, quả tháng 9-10.
Bộ
phận dùng: Hạt - Semen Coicis, thường gọi là ý dĩ nhân. Rễ, lá
cũng được dùng.
Nơi
sống và thu hái: Loài của Á
châu nhiệt đới, mọc hoang và cũng thường được trồng ở bờ
nước, bãi, ruộng. Trồng bằng quả. Người ta thu hoạch cây khi
quả chín già, cắt cả cây về phơi, đập lấy quả, sấy khô,
rồi xay, thu lấy nhân trắng, phơi hay sấy khô. Cắt rễ, đem rửa
sạch rồi phơi khô.
Thành
phần hóa học: Hạt chứa
hydrat carbon, protid, lipid và nhiều acid amin như leucin, tyrosin,
histidin, lysine, arginine, coicin, glutamic acid. Trong chất béo có
coixenolide và coixol, sitosterol, dimethyl glucosid. Ở Trung Quốc, hạt
Ý dĩ có acid myristic, campesterol,... Rễ chứa protid, lipid và tinh
bột.
Tính
vị, tác dụng: Hạt có vị ngọt, nhạt, tính mát; có tác dụng bổ tỳ,
kiện vị, lợi niệu, thanh nhiệt bài nung, bổ phế. Rễ có vị đắng,
ngọt, tính hàn; có tác dụng thanh nhiệt, lợi thấp, kiện tỳ, sát
trùng. Lá có tác dụng noãn vị và ích khí huyết.
Công
dụng, chỉ định và phối hợp:
1.
Hạt dùng chữa: áp xe phổi, ruột thừa; viêm ruột ỉa chảy,
bạch đới; phong thấp sưng đau; loét dạ dày, loét cổ tử cung;
mụn cóc, eczema. Liều dùng 15-30g, dạng thuốc sắc hoặc hoàn tán.
Ý
dĩ là thuốc bổ và bồi dưỡng cơ thể tốt, dùng bổ sức cho người
già và trẻ em, dùng lợi sữa cho phụ nữ sinh đẻ.
Do
Ý dĩ có nhiều lipid, protid hơn Gạo, nhiều protid hơn bột Bắp, nên
người ta dùng hạt đã giã trắng để thổi cơm, cũng thơm, dẻo
và ngon như cơm nếp. Hoặc kết hợp với hạt Sen. Mộc nhĩ để
hầm với thịt gà ăn vừa ngon vừa bổ. Cũng dùng nấu chè, ăn
ngon như chè gạo nếp.
2.
Rễ dùng chữa: Viêm nhiễm đường niệu, Sỏi thận; thủy thũng,
phong thấp đau xương, trẻ em ỉa chảy, bạch đới, rối loạn
kinh nguyệt, kinh bế; trừ giun đũa, đau bụng giun. Liều dùng
15-30g, dạng thuốc sắc.
Ðơn
thuốc:
1.
Vàng da: Rễ Ý dĩ sắc nước uống, hoặc dùng rễ ý dĩ 60g, Nhân
trần 30g, thêm ít đường nấu uống, 3 lần trong ngày.
2.
Giun đũa: Rễ Ý dĩ 15g, giã ra hòa với rượu uống.
Chú
ý: Người có thai khi dùng Ý dĩ phải rất cẩn thận.
|
|