|
Khoai
sọ
Khoai
sọ, Khoai môn - Colocasia antiquorum
Schott (C. esculenta Schott, var. antiquorum (Schott) Hubb.), thuộc họ Ráy
- Araceae.
Mô tả:
Cây thảo, có phần gốc phình thành củ lớn sần sùi hình trứng,
có thể đẻ nhánh cấp 1-2-3 thành nhiều củ con sít nhau. Lá hình
khiên, dài tới 20-50cm, gốc hình tim, cuống lá mập, bẹ ôm thân,
mọc đứng, dài tới 1-2cm. Mo có màu vàng nhạt, ống thuôn, màu
lục nhạt, ngắn, liền, phiến hình mũi mác hẹp có mũi dài.
Trục hoa ngắn hơn mo, có 4 phần, phần hoa cái dưới cùng, tiếp
đến một phần không sinh sản, trên nửa là phần hoa đực dài
gấp đôi phần hoa cái, cuối cùng là phần không sinh sản, nhọn mũi.
Hoa không có bao hoa; hoa đực có nhị tụ nhiều cạnh, hoa cái có
bầu 1 ô, vòi rất ngắn. Quả mọng, hạt có nội nhũ.
Bộ phận dùng:
Củ và lá - Rhizoma et Folium
Colocasiae Antiquori.
Nơi sống và thu hái:
Cây mọc dại và cũng được trồng ở nông thôn để lấy củ ăn.
Người ta đã tạo được nhiều giống địa phương, giống Mống
hương, cây nhỏ, trồng ở đồng màu, ruột củ màu phớt vàng hay
hồng, ăn ngon, giống Mống riềng, năng suất cao nhưng ăn ngứa;
giống Khoai đốm, cây cao, có thể trồng trên cạn hay dưới nước,
củ ăn rất ngứa. Nói chung, Khoai sọ trồng ở ruộng không thoát
nước thường ngứa. Thường được trồng vào tháng 11-12, thu
hoạch vào tháng 7 ở Bắc bộ. Có thể trồng Khoai sọ ở nhiều
loại đất.
Thành phần hoá học:
Trong 100g củ khoai sọ tươi có chứa nước 60g, protid 1,8, lipid 0,1,
glucid 26,5, cellulose 1,2, tro 1,4 và 64mg calcium, 75mg phosphor, 1,5mg
sắt, 0,02mg caroten, 0,06mg vitamin B1, 0,03mg vitamin B2, 0,1mg vitamin PP,
4mg vitamin C. Trong 100g củ Khoai sọ khô có 15g nước, 3,1g protid,
2,2g lipid, 73g glucid, 3,1g cellulose, 3,6g chất khoáng toàn phần.
Tính vị, tác dụng:
Củ Khoai sọ mọc dại thường có màu tím, ăn thì phá khí, không
bổ. Củ Khoai trồng có bột màu trắng dính, có vị ngọt hơi the,
trơn, tính bình, điều hoà nội tạng, hạ khí đầy, bổ hư tổn.
Lá Khoai sọ vị cay, tính lạnh, trợn; có tác dụng trừ phiền,
cầm ỉa.
Công dụng:
Củ dùng ăn chữa được hư lao yếu sức. Ta thường luộc để ăn
chống đói, nấu canh với rau Rút, cua đồng hoặc nấu với cá
quả, cá diếc. Dùng ngoài chữa phong ngứa, mụn mủ. Lá sắc
uống dùng chữa phụ nữ có mang tâm phiền mê man, thai động không
yên. Liều dùng 20-30g, dùng riêng hay phối hợp với các vị thuốc
khác. Dùng ngoài giã lá tươi đắp chữa rắn cắn, ong đốt hay
mụn nhọt. Ngoài ra, dọc lá có thể muối dưa ăn hay làm thức ăn
xanh cho lợn.
Đơn thuốc:
1.
Chữa trên mình nổi phong ngứa: Nấu củ Khoai sọ lấy nước tắm
rửa.
2.
Chữa trẻ em đầu bị mò, lở chảy mủ nước, dùng củ Khoai sọ
to giã nhỏ đắp vào.
|
|
