|
Bầu đất dại
Bầu đất dại, Kim thất giả, Thổ
tam thất, Ngải rít - Gynura pseudocchina (L.) DC., thuộc họ Cúc
Asleraceae.
Mô tả:
Cây thảo mọc đứng, nhẵn nhiều
hay ít, có rễ nạc tròn, có thớ, nom như dạng củ Tam thất. Lá mọc từ gốc hình
trái xoan ngược hay thuôn, gân nhẵn hay có lông phấn, chóp tròn, gốc thót lại
hẹp dài, mép hầu như nguyên, lượn sóng hay xẻ thuỳ lông chim, dài 10-15cm, rộng
1,5-5cm. Cụm hoa hình rổ màu vàng, xếp 4-5 cái thành ngù ở ngọn cây; bao chung
có nhiều hàng lá bắc có hình dạng khác nhau. Quả bế hình trụ dài 2,5mm, có 10
cạnh.
Bộ phận dùng:
Toàn cây, nhất là củ - Radix
Gynurae; thường gọi là Thổ tam thất, Nam bạch truật.
Nơi sống và thu hái:
Cây mọc phổ biến
trong các savan cỏ khô hạn khắp Ðông Dương và cũng phổ biến ở Ấn Độ, Inđônêxia,
Thái Lan, Trung Quốc. Ở nước ta, thường gặp ở vùng núi Quảng Trị, Lâm Ðồng, Tây
Ninh cho tới đồng bằng. Có nơi trồng để lấy củ. Ðào lấy củ, cắt bỏ rễ con, rửa
sạch, thái lát phơi hay sấy khô, cũng thường dùng tươi.
Tính vị, tác dụng:
Lá cây có tính làm
dịu và tan sương có tác dụng giải nhiệt và tiêu độc. Củ có tính bổ dưỡng, điều
huyết. Ở Hải Nam (Trung Quốc), người ta cho rằng rễ chống ho, làm mát máu, sinh
tân dịch.
Công dụng, chỉ định và phối hợp:
Thân và lá có
thể dùng làm rau ăn như rau bầu đất, vừa mát lại giải nhiệt. Người ta thường
dùng cây lá giã nát đắp trên các mụn nhọt để làm tan sưng và trị viêm quầng.
Dịch lá dùng làm thuốc súc miệng để trị viêm họng. Nhưng cách sử dụng thông
thường nhất là dùng rễ củ phơi hay sấy khô tán nhỏ thành bột và chiên với nước
trà làm thuốc uống cho phụ nữ sinh nở để điều hoà huyết; cũng có tác dụng bổ.
Theo Poilane, lá cây có tác dụng ngăn thụ thai. Người ta còn dùng củ sắc uống
làm thuốc trị sốt rét, nên ở vùng Lai Vung tỉnh Ðồng Tháp có tên gọi là Ngải rét;
có khi còn dùng làm thuốc đắp vào tay người bệnh khi lên cơn. Rễ còn được dùng
trị xuất huyết tử cung, lỵ và tiêu viêm các vết thương.
Ở Ấn Độ, cây được dùng làm
thuốc dịu, tan sưng, dùng chữa viêm quầng và u bướu ở vú. Dịch lá làm thuốc súc
miệng dùng khi bị viêm họng. |
|
